هوش مصنوعی در گستره مالکیت فکری و معنوی

هوش مصنوعی در گستره مالکیت فکری و معنوی

هوش مصنوعی یا همان AI، به فناوری مهندسی شده برای انجام وظایفی اشاره دارد که قادر به شبیه‌سازی عملکردهای شناختی شبیه انسان مانند حل مسئله، استدلال، یادگیری و ادراک است. البته در این بحث باید به هوش مصنوعی در گستره مالکیت فکری و معنوی توجه داشت.

سیستم هوش مصنوعی از الگوریتم ها و داده ها برای پردازش اطلاعات و تصمیم گیری آگاهانه استفاده می کند و می توان آن را به طور کلی به دو نوع اصلی طبقه بندی کرد:

هوش مصنوعی ضعیف:

این سیستم‌های هوش مصنوعی برای وظایف خاصی طراحی شده‌ و عموما قابلیت خودارتقایی و افزایش کارایی را ندارد. به عنوان مثال، دستیارهای صوتی مانند سیری و الکسا.

هوش مصنوعی عمومی یا قوی:

این هوش مصنوعی از نظر تئوری ، توانایی انجام و تحلیل همه کارهای انسان را دارا بوده و همین نوع از هوش مصنوعی موضوع بحث جاری ما است.

این توهم ، کابوس یا حتی واقعیت نه چندان بعید که گسترش هوش مصنوعی موجب لطمه به جامعه انسانی و حتی نابودی بشر خواهد شد ، دستمایه تحقیقات و مقالات متعدد بوده ، هست و خواهد بود اما واقعیت های امروزی درباره هوش مصنوعی و کارکرد آن مواردی جدی تر از یک داستان تخیلی یا یک فیلم سینمایی هستند.
هرچند هوش مصنوعی علی الخصوص هوش مصنوعی مولد روز به روز در حال گسترش و افزایش کارایی بهینه خود در بخش های مختلف زندگی بشر است ، مانند تمامی پدیده های نوظهور مبتلابه ایرادات و مشکلات متعدد خودش بوده که برخی از آنها ، فارغ از کاهش کارایی هوش مصنوعی ، موجب بروز چالش های حقوقی و قانونی در بستر تولید محتواهای صوتی و تصویری (با هر کاربردی) می شود که به برخی از آنها می پردازیم:

هوش مصنوعی ، حریم خصوصی و حفاظت از داده ها؛

سیستم های ارائه دهنده هوش مصنوعی اغلب محتاج دسترسی قانونی به طیف گسترده ای از اطلاعات مختلف شخصی ، دولتی و آکادمیک هستند و همین مسئله حفاظت از داده های خصوصی کاربران و حفظ امنیت و محرمانگی آنها را بیش از پیش به یک چالش حقوقی در فضای دیجیتال تبدیل کرده است.
البته تا به امروز اقدامات سختگیرانه و قوانین نسبتا محکمی در این زمینه وضع و اجرا شده اند مانند مقررات عمومی حفاظت از داده های اتحادیه اروپا (GDPR) که الزامات سخت گیرانه ای را برای مدیریت داده ها، از جمله ارزیابی تأثیر حفاظت از داده ها (DPIA) بر کارکرد هوش های مصنوعی مرتبط با اطلاعات شخصی کاربران ارائه می دهد.
برای مورد مشابه می توان به رگولاتور داده ایتالیا اشاره نمود که در مارس سال 2021 و به محض مشاهده و اطلاع از عدم استحقاق Chat GPT نسبت به استفاده از اطلاعات شخصی کاربران در OpenAI یک دستور اضطراری موقت صادر کرد تا استفاده از اطلاعات شخصی را متوقف کند.
علاوه بر این، پارلمان و شورای اروپا برای وضع قوانین هماهنگ هوش مصنوعی توسط EDPB-EDPS در یافتند که شرکت‌های خصوصی مانند رسانه‌های اجتماعی و ارائه‌دهندگان خدمات ابری نیز می‌توانند مقادیر زیادی از داده‌های شخصی را پردازش کنند و حتی برای دسترسی بیشتر به این اطلاعات شخصی امتیاز دهی های واهی ای را مطرح می کنند که ملزم به توقف این روند شدند. نهایتا هم رئیس جمهور سابق ایالات متحده نیز فرمان اجرایی در مورد هوش مصنوعی ایمن، مطمئن و قابل اعتماد را امضا نمود.

چالش های اخلاقی

گاهی ممکن است هوش مصنوعی مغرضانه یا حتی مبتنی بر منابع دارای ایراد رفتار و نتیجه ای را رقم بزنند که هم از حیث اخلاقی و هم از حیث حقوقی دارای ابعاد نامطلوبی باشند برای مثال در سال 2015، Google Photos دو فرد آفریقایی-آمریکایی را از طریق تشخیص چهره آنها به عنوان گوریل برچسب گذاری کرد. در سال 2018، آمازون ابزار مبتنی بر هوش مصنوعی را برای فرآیند استخدام کنار گذاشت، چرا که متوجه شد هوش مصنوعی مورد استفاده ، رزومه های متعددی که عبارت «زن» در آنها استفاده شده بود را حذف و از نامزدهای مرد حمایت می‌کرد.
تمامی این موارد نشان از تبعات حقوقی و اخلاقی بهره گیری از هوش مصنوعی هستند که ضمن نیاز به تدوین قوانین کاربردی ، هوشیاری کاربران آنها را نیز بیش از پیش به بوته آزمایش میگذارد.

حقوق مالکیت فکری

مسائل مربوط به حقوق مالکیت معنوی (IPR) زمانی مطرح می شود که هوش مصنوعی محتوا یا اثری را خلق کند یا دست به اختراع چیزی بزند. یکی از برجسته ترین و سوال برانگیزترین چالش ها در هوش مصنوعی و IPR، مالکیت محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی است.

علامت تجاری:

دادگاه بدوی رم در پرونده “باشگاه یوونتوس اف سی در برابر بلوکراس” حکمی را به نفع یوونتوس صادر کرد مبنی بر اینکه هرچند کریستین ویری بازیکن سابق تیم یوونتوس بوده و دارای قرارداد قانونی با موسسه بلوکراس است اما این موسسه حق استفاده از توکن های کریستین ویری با لباس یوونتوس و انتشار و فروش NFT های مذکور را نخواهد داشت. به تعبیر ساده تر ؛ استفاده از حقوق معنوی ثبت شده در فضای مجازی و حتی خلق و کپی آنها توسط هوش مصنوعی می تواند برای بهره بردار و فروشنده مسئولیت قضایی و مالی سنگینی ایجاد نماید.

حق چاپ:

این سوال که حق چاپ محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی به چه کسی تعلق دارد، یک مسئله مهم است. به طور سنتی و متعارف، تنها خالق یک اثر یا نماینده قانونی او دارای حق چاپ است. در مورد محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی، اغلب این حق متعلق به شخص یا سازمانی است که سیستم هوش مصنوعی را اداره می کند. با این حال، چارچوب قانونی مشخصی در این زمینه وجود ندارد برای مثال مشخص نیست که اگر هوش مصنوعی در خلق یک اثر به استفاده غیرمجاز از آثار ثبت شده دیگران بپردازد و بعد از انتشار ، صاحبین این آثار قصد اعاده حقوق تضییع شده خودشان را داشته باشند مسئولیت این جبران با چه کسی خواهد بود؟
موضوع دیگر اصالت محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی است. قانون کپی رایت یا همان مالکیت فکری و معنوی تصریح می کند که تنها آثاری تحت حمایت این قانون قرار می گیرند که اصیل و حاصل خلاقیت انسان باشند لذا اینکه چه چیزی در زمینه هوش مصنوعی اصالت را تشکیل می دهد هنوز موضوع بحث است و همین امر هم مسئولیت موسسات خدمات رسانی با استفاده از هوش مصنوعی را سنگین و گاه ترسناک می کند.

اختراعات:

اختراعات تولید شده توسط هوش مصنوعی برای امکان ثبت شدن باید معیارهای جدید بودن، بدیهی نبودن و کاربردی بودن را داشته باشند. موضوع مالکیت نیز در قانون ثبت اختراع، مشابه کپی رایت است و تعیین اینکه چه کسی حق یک اختراع تولید شده توسط هوش مصنوعی را دارد می تواند پیچیده باشد، به خصوص زمانی که سیستم هوش مصنوعی توسط یک سازمان اداره می شود.

با توجه به تشدید و افزایش قلمرو قانون مالکیت معنوی در ایران به ویژه در عرصه های فرهنگی و هنری و با عنایت به تمامی آنچه به شکل مختصر و گذرا بررسی نمودیم ، نقش یک کاربر و بهره بردار حرفه ای از هوش مصنوعی برای حداکثر بهره وری از هوش مصنوعی با حداقل مسئولیت و حواشی قضایی و حقوقی بیش از پیش آشکار می شود.
امید آنکه ضمن تدوین و تنظیم مقررات روزآمد توسط ارگان های قانونگزاری ، کاربران و مشتریان مختلفی که در پی بهره گیری از هوش مصنوعی هستند در انتخاب متخصصین هوش مصنوعی برای ارائه خدمات خود دقت لازم را مبذول نمایند.